ÇOCUKLARDA DİL GELİŞİMİ

http://www.egitim.com/aile/0651/0651.1/0651.1.dilgelisimi.asp

0-6 Yaþ Döneminde Dil Geliþimi
Yrd. Doç. Dr. Figen Turan
Hacettepe Üniversitesi, Ev Ekonomisi Yüksek Okulu
Çocuk Geliþimi ve Eðitimi Bölümü



Ýlk Sözcükler


Ýlk gülüþ, ilk inci gibi bir diþ ve ilk adým gibi, bebeðinizin ilk sözcükleri de unutamayacaðýnýz bir andýr. Bebeðinizin ilk anlaþýlýr sözcüklerini söylediði günü daima hatýrlarsýnýz. Artýk sizin anlayabileceðiniz bir dilde iletiþim kurmaya, düþündüklerini ve isteklerini size anlatmaya baþlamýþtýr. Bu durum için, yaþ deðiþkenlik gösterse bile genellikle ilk sözcükler 10 ve 15 ay arasý otaya çýkar. Bebeðiniz mýrýldanýrken sýk sýk "anne" ve "baba" sözcüklerini kullanýr. Bunu doðal ortamda, bir kiþiyi ya da bir nesneyi isimlendirdiðinde daha da emin olursunuz. Örneðin, banyosu için su sesi duyduðunda "ba" demesi gibi.

Ýlk sözcükleri, genellikle kendisi için önemli olan "anne", "baba" gibi insanlar ya da günlük çevrede sýk kullanýlan "top" vb. nesnelerdir. Daha sonra, isteklerini ifade eden ya da eylem içeren, "bay bay" ya da "attý" gibi, sözcüklere geçerler. Ýsteklerini yalnýzca aðlayarak anlatabilen yeni doðmuþ bir çocuðun; öyküler anlatan, istekleri olan, þakalar yapan ve birçok soru soran bir çocuða dönüþmesi gerçekten de þaþýrtýcýdýr.

Bebek Konuþmasý
Yetiþkinlerin ve çocuklarýn, bebeklerle konuþurken ses tonlarýný ve þiddetlerini deðiþtirdiklerini daha melodik bir konuþma tarzýný benimsediklerini de gözleyebilirsiniz. Buna bebek konuþmasý denir. Bunu yetiþkinler bilinçli olarak deðil, kendiliðinden yaparlar. Araþtýrmalar, bu tarz konuþmalarýn bebekler için çok yararlý olduðunu göstermektedir. Böylece bebekler, konuþmalar sýrasýnda farklý sesler duyabilir ve farklý sözcüklerin anlamlarýný öðrenebilirler. Bu, farkýnda olmadan yaptýðýmýz bebek gibi konuþmak, nasýl bir konuþma tarzýdýr? Bebek gibi konuþurken gerçekte neler olur. Bu konuþma tarzýnda kendinizi;

1.. daha yavaþ ritimle ve uzatarak konuþurken
2.. daha yüksek sesle konuþurken
3.. sözcükleri tekrarlarken
4.. konuþmalarýnýzý basitleþtirirken
5.. sesleri vurgularken
6.. sözcükleri vurgularken bulabilirsiniz.
Ýlk baþta, bebekle bu tarzda konuþurken komik duruma düþtüðünüzü sanabilirsiniz, ancak bu deðiþik konuþma þeklinizin, bebeðin dikkatini daha çok çektiðini göreceksiniz

Ailenin öðretebildikleri


Bebekler, doðuþtan dil ve konuþma yeteneðiyle doðarlar; ancak sizin yardýmýnýz çok önemlidir. Araþtýrmalar, çocuðun nasýl ve ne zaman konuþmayý öðrendiði konusunda, ailesinin desteðinin olumlu etkisi olduðunu göstermektedir.

Dili kullanmayý öðrenmek dereceli bir süreçtir. Bebeðiniz, çevresinde konuþulan dili dinlemekten mutlu olacaktýr ve duyduklarýný, pratik yaparak konuþmayý öðrenecektir. Önce kendisine söylenen þeyleri anlamaya, daha sonra da sözcükleri tek tek kullanmaya baþlayacaktýr. Baþlangýçta bu sözcükleri tutarsýz olarak kullanabilir. Daha sonra bu sözcüklerle basit cümleler kuracak ve en sonunda da daha uzun ve anlaþýlýr cümleler kurarak, hangi sesleri kullanacaðýný doðru olarak öðrenecektir.

Birçok aile, çocuklarýn nasýl ve ne zaman konuþmasý gerektiðini bilmekte güçlük çekerler. Ancak, her çocuðun kapasitesinin farklý olduðunu unutmamak gerekir. Ayný ailedeki çocuklarýn konuþmayý öðrenme süreleri farklý olabilir. Kýz çocuklarý, erkek çocuklarýna göre konuþmayý daha erken kazanabilmektedirler. Burada önemli olan, çocuðun dil geliþiminde tutarlý olmasýdýr.

0-1 Yaþ
Bebeðin dili öðrenmesi doðumla baþlar. Dolayýsýyla, ona yardým etmek için hiçbir zaman çok erken deðildir. Bebekler, çevrelerinde duyduklarý sesleri dinlerler. Ayrýca, ne zaman mutlu ve ne zaman mutsuz olduklarýný bilmeniz için sesler çýkarýrlar. Bu ilk aylarda konuþmanýn temelleri hazýrlanmýþtýr. Sizin konuþmanýz sýrasýnda, bebek size mýrýldanarak ya da yüz mimikleriyle gülümseyerek tepki verir ya da motor hareketlerle el sallama ve tekme hareketleriyle yanýt verir. Bebekle konuþurken, diðer yetiþkinlerle konuþtuðunuz gibi davranýn. Bir þey söyleyin ve sizi yanýtlamasýný bekleyin, ardýndan tekrar bir þey söyleyin.

Bebeðinizin Ýlk Yýlýndaki Dil Geliþimi
Yaþ Yapmasý Beklenenler Öneri Alýnmasý Gereken Durumlar
0-3ay a.. Seslere baþýný çevirir. Mýrýldanma ve gülümsemeyle karþýlýk verir.
b.. Ünlü-ünsüz birleþimi heceler çýkarýr (ah-ah, oh-oh).
a.. Üç aylýk bebek seslere ve size tepki vermiyorsa

3-6ay a.. Anlaþýlmaz sesler çýkarýr (bababa, gagaga)
b.. Ýsmine yanýt verir.
c.. "ce" oyunu oynamaktan hoþlanýr.
a.. Hiç ses çýkarmýyorsa
b.. Deðiþken sesler çýkarmýyorsa

6-12ay a.. Sözcükleri taklit eder.
b.. "Hayýr"a tepki verir.
c.. "Anne" ,"baba"gibi sözcükleri söyleyebilir.
d.. Kolay heceleri söyleyebilir (da, go, ga).
a.. Bebek onunla konuþanlara yanýt vermiyorsa.
b.. On iki aylýkken isteklerini elde etmek için ses çýkarmýyorsa


Çocuðunuza Yardým Etmek Ýçin Neler Yapýlabilir?
Çocuðunuzla iletiþim kurabilmek için yapabilecekleriniz þöyle sýralanabilir:

Doðumla 6 ay arasý
a.. Þarký ya da ninni söylerken, onun yüz mimiklerini taklit edin.
b.. Beslenme, altýný deðiþtirme ve banyo saatlerini konuþma saatlerine dönüþtürün.
c.. "ce" oyunlarý gibi oyunlarý oynayarak karþýlýklý iletiþimi geliþtirin.
d.. Ýsmini söylediðinizde size bakmasýný teþvik edin.
e.. Ýletiþim çabasýyla çýkardýðý bütün sesler için olumlu ifadeler kullanýn. Örneðin: "Ne güzel gülüyorsun?" gibi.
6-12 ay arasý
a.. Seslerin farkýna vardýkça, (örneðin telefon çaldýðýnda) ne olduðunu anlatýn.
b.. Ne söylediðinizi anlamasý için ona zaman tanýyýn.
c.. Günlük aktivitelerinizi tanýmlamak için ayný ifadeleri kullanýn."Ayþe'nin banyosu", "yatma vakti" gibi.
d.. Nesneleri gösterip, doðal bir konuþma ortamýnda isimlendirin.
e.. Parmak oyunlarý oynayýn.
f.. Kitaplarla tanýþtýrýn; kitapta bulunan, basit ve günlük yaþantýsýnda çok karþýlaþtýðý nesneleri isimlendirin.

1-2 YAÞ
12 aylýk dönemde hemen hemen tüm çocuklar ilk sözcüklerini söylerler. Ancak, bu çok deðiþken olabilir; kimileri bunu sekizinci ayda gerçekleþtirirken, kimileri de 18 aylýk döneme kadar bunu gerçekleþtirememiþ olabilir. Bu dönemde önemli olan, çocuðun seslerle deðiþik ton ve þiddette denemeler yapmasýdýr. Bu dönem içinde çocuðunuz daha fazla oyun oynamaya baþlayacak ve ayný þarkýyý ya da ninniyi defalarca dinlemekten zevk alacaktýr. Bu sizin için çok sýkýcý olabilir, ama onun için önemlidir. Çocuðunuz, daha fazla sözcük öðrenmeye baþlayacak ve bu sözcükler daha anlaþýlýr hale gelecektir.

Yaþ Yapmasý Beklenenler Öneri Alýnmasý Gereken Durumlar
12-18 ay a.. Sözcük daðarcýðý 5-20 arasýndadýr
b.. Basit direktifleri takip eder.
c.. Ýsmine karþýlýk verir.
d.. Bay bay yapmak
e.. Ýki basit sözcükle basit cümle kurar. Örneðin"Baba gitti".
a.. 18 aylýkken birkaç sözcükten fazlasýný kullanmayýp sadece iþaret kullanýyorsa
b.. Sözcükleri kullanmaya baþlayýp, daha sonra kullanmamaya baþladýysa.

18-24 ay a.. Ýki ya da dört sözcükle cümle kurar
b.. Bilinen insanlarýn, nesnelerin ismini bilir.
c.. Yaklaþýk 50 sözcük bilir.
a.. Basit direktifleri takip edemiyorsa
b.. Taklit oyunlarýna katýlmýyorsa
c.. Çocuðunuzun konuþmasýný anlamýyorsanýz
d.. 2 yaþýnda olmasýna raðmen iki sözcüðü birlikte kullanamýyorsa


Ona Nasýl Yardým Edebilisiniz?
Aþaðýda çocuðun dil geliþimine yardýmcý olabilecek öneriler verilmiþtir:

12-18 AY ARASI
a.. Çocuðunuzla iletiþiminizde basit ve kýsa cümleler kullanýn.
b.. Doðal bir formda, ancak yavaþ, anlaþýlýr ve açýk konuþun.
c.. Çocuðunuzun sözcük kazanýmý için, tercihli sözcüklerle soru yönelterek model olun. Örneðin; elma ya da muz ister misin? gibi.
d.. Oynayabileceði bazý oyuncaklarý saðlayýn. Örneðin; oyuncak bir telefon, konuþma taklitleri yapabileceði en iyi oyuncaktýr.
18-24 AY ARASI
a.. Yaptýðýnýz aktiviteleri ve ne olduðunu anlatýp, tanýmlayýn.
b.. Birlikte bazý günlük aktiviteler yapýn, böylece konuþacak çok þey olacaktýr.
c.. Çocuðunuzun oyun içinde gerçek nesnelerle oynamasýný teþvik edin, örneðin; gerçek yiyecekler kullanýlan bir çay partisi gibi.
d.. Resimli olay ya da nesne kartlarýyla grup oyunlarý oynayýn, bulmacalar çözün.
e.. Geçmiþten, günümüzden ve gelecekten söz edin; bugün ne yaptýnýz, yarýn büyükanne gelecek gibi.
f.. Eðer çocuðunuzun çýkarabildiði bir ses varsa (örneðin; baa), bu sesle baþlayan ve çevresinde bulunan nesneleri öncelikle sözcük daðarcýðýna kazandýrmayý hedefleyin. Örneðin; bardak gibi. Bu sözcüðü basit cümlelerde ve duruma uygun ifadelerin içinde kullanýn.
g.. Hedeflediðiniz ve çýkarabildiði sese iliþkin sözcük kartlarý oluþturun. Bu kartlarla evin içinde çeþitli oyun ortamlarý hazýrlayýn. Karttaki sözcüðü göstererek ismini söyleyin. Sözcüðün nasýl söylendiðini duymasýna yardýmcý olun. Bazen ona da sorarak isimlendirmesini isteyin. Her ne þekilde isimlendirme yaparsa yapsýn, doðru kabul edip, tekrar geri iletim saðlayýn. Örneðin; Evet bu bir "bardak". Daha sonra /b/ sesiyle baþlayan diðer karta geçin. Unutmayýn, bu sadece bir oyundur, çocuklarý zorlamak ve terapist rolü oynamak çocuðunuz için gereksiz ve sakýncalý olacaktýr. Kendi geliþim süreci içinde yalnýzca onu desteklemeyi hedef alýn.
2-3 YAÞ
2-3 yaþ döneminde, aileler çocuklarýnýn kullandýðý sözcüklerde bir "patlama" olduðunu görürler. Her durum için bir sözcükleri vardýr ve sürekli "neden?" tipinde soru yöneltirler.

Yaþ Yapmasý Beklenenler Öneri Alýnmasý Gereken Durumlar
24-36 ay a.. Ýki aþamalý direktifleri takip eder örneðin; "oyuncaðýný getir" ve "koltuða koy."
b.. Çok farklý cümle tiplerini anlar.
c.. Dört-beþ sözcüklük cümleler kullanýr
d.. "Neden" soru tipini kullanýr.
e.. Masallarý dinler ve basit sorular sorar.
a.. Eðer soru yöneltmiyorsa
b.. Basit sorulara "evet" ya da "hayýr" olarak yanýt vermiyorsa
c.. Çocuðunuz sizi dinlemede zorlanýyorsa
d.. Sizin söylediklerinizi anlamakta güçlük çekiyorsa.


Ona Nasýl Yardým Edebilirsiniz?
a.. Çocuðunuza "edat" larý öðretebileceðiniz oyunlarý oynayýn. Örneðin, "topu kutunun 'içine' koymak" ya da "masanýn 'üstünden' atmak" gibi.
b.. Çocuðunuza 10'a kadar saymasýný öðretin ve sayma oyunlarý oynayýn.
c.. Yazmayý taklit edebilmesi için boya kalemleri ve kâðýt saðlayýn.
d.. Diðer çocuklarla oyun oynayarak iletiþim saðlayabilmesi için fýrsatlar yaratýn.
e.. Kitap içinde bulunan eylemleri tanýmlayarak, onlarý kýsa cümlelerle anlatýn. Anlattýðýnýz cümlelerle ilgili her olaya iliþkin hemen soru yöneltin. Her ne cevap verirse versin, tekrar sorunuzun yanýtýný bir de sizden duymasý ona uygun konuþma modeli olmanýz açýsýndan etkili olacaktýr. Örneðin; "Evet çocuk ayakkabýsýný giyiyormuþ" gibi.
3-5 yaþ
3 ve 4 yaþ arasý sýklýkla "kim?", "nerede?" ve "ne?" gibi soru tiplerini yöneltirler. Cümleleri daha uzundur ve konuþmasý daha akýcýdýr. 4-5 yaþ arasý kendisine söylenen her þeyi anlar ve kolay anlaþýlýr bir þekilde konur.

Yaþ Yapmasý Beklenenler Öneri Alýnmasý Gereken Durumlar
3-4 yaþ a.. Çok sayýda sorular yöneltir.
b.. Kendine ait öyküler uydurur ve yaptýklarýný anlatýr.
c.. Yaklaþýk beþ- altý sözcüklü cümleler kurar.
d.. Zamaný algýlar (yarýn, daha sonra, gelecek hafta gibi)
a.. Ýfade etmek istediklerini anlaþýlýr bir þekilde söyleyemiyorsa
b.. Konuþmasý sýrasýnda iletiþimini aksatacak ölçüde takýlma, duraksama ve ses, hece ya da sözcük tekrarlarý varsa.

4-5 yaþ a.. Daha uzun öyküler anlatýr ve içinde ailesinin de olduðu öyküler yaratabilir.
b.. Beþ sözcükten daha fazla sözcük içeren cümleler kurar.
c.. Gelecek zamaný kullanýr (Örneðin; "Yarýn anaokuluna gideceðim."gibi).
a.. Eðer hala sözcükleri biraraya getirip cümle kurmakta güçlük çekiyorsa
b.. Konuþmasýna iliþkin kullandýðý sesleri doðru olarak üretemiyorsa ya da artikülasyon hatalarý yapýyorsa
c.. Söylenen direktifi anlamakta güçlük çekiyorsa
d.. Ýletiþim kurma konusunda
çekingense.
e.. Öðrendiði ifadeleri uygun
baðlamda kullanamýyorsa.


Ona Nasýl yardým Edebilirsiniz?
a.. Büyük- küçük, sert- yumuþak gibi zýtlýklar içeren oyunlar oynayýn.
b.. Konuþmalarýnýza zamana iliþkin kavramlar katýn (bugün, yarýn, daha sonra, gelecek hafta gibi).
c.. Çocuðunuza olaylara iliþkin hisleri ve duygularý hakkýnda konuþma fýrsatý tanýyýn ve paylaþýmda bulunun.
d.. Kendinize ait sözcük oyunlarý, tekerlemeler, hikayeler yaratýn.
e.. Sözcük bulma oyunlarý oynayýn.
f.. Dil ötesi becerilere iliþkin oyunlar üretebilirsiniz ( örneðin;bir sözcüðün hangi sesle baþladýðýnýn ya da bir sesle baþlayan sözcüðün bulunmasý gibi fonolojik farkýnda olmaya iliþkin aktiviteler).
Ýfade Edici Dilin Ortaya Çýkmasý


Çoðu anne-baba, bebeklerinin ilk sözcüklerini duymanýn heyecanýný hatýrlayabilir. Fakat bu önemli baþarý bir gecede ortaya çýkmaz. Aslýnda, bebekler bir sabah tüm cümleleri kazanmýþ olarak uyanmazlar. Gerçekte, hastanede duyulan ilk çýðlýktan "da-da" ya da "ma-ma" gibi kontrollü ifadelere geliþme yavaþ, sistematik ve bir çok çocuk açýsýndan önceden tahmin edilebilir.

Stark (1979), beþ aþamalý dönemden oluþan dil-öncesi dönemi tanýmlayan bir çerçeve oluþturmuþtur. Dil geliþiminin bu ilk dönemleriyle ilgili olarak, yol gösterici olmasý açýsýndan Stark'ýn modeli kullanýlacaktýr. Ancak önce bir uyarýda bulunmak gereklidir: Dil geliþimi bireyseldir. Geliþimle ilgili genellemeler yapýlmasý mümkün olsa da, bu genellemeler her çocuk için doðru deðildir. Çocuklar arasýnda dil geliþimi açýsýndan büyük farklýlýklar vardýr. Bu nedenle, bir çocuðu dil bozukluðu hakkýnda konuþulurken çok dikkatli olunmalýdýr. Çünkü, çocuk aþaðýda tanýmlanan dönemlere harfiyen uymaz. Bu dönemlerin ötesinde geliþim gösteren bir çocukla ilgili olarak aþýrý heyecanlanmak da bir hata olabilir. Bununla birlikte, çocuðun normal geliþim dizisinden bir sapma gösterdiði durumlar dikkate alýnmalýdýr.

I. Dönem (0-8 Hafta)
Bu dönemde; yeni doðanlar, refleksif aðlama ve hayati solunum yaparlar. Yani, aðýzlarýný açarlar ve ne geliyorsa çýkarýrlar. Bu gelen tepkiler, genellikle anne-babanýn ilgisini isteyen çýðlýk biçiminde yüksek sesli aðlamalardýr. Bu aðlamayý göz ardý etmek güçtür, hatta acý vericidir. Bireysel farklýlýklar olsa da, bu aðlamalar tipik olarak kýsa, hýzlý ve patlama þeklindedir. Kimi bebekler göreceli olarak daha sessizdir; diðerleriyse sürekli aðlýyor gibi görünürler. Kimileri çýðlýk þeklinde, yüksek sesli aðlamalara sahiptir, diðerleriyse sessiz aðlarlar. Bebekler ayrýca, anne-babalarýna sanki bebek iletiþim baþlatmak istiyormuþ gibi tepki verebilecekleri geðirme, öksürme ve hapþýrýk gibi sesleri çýkarýrlar.

II. Dönem (8-20 Hafta)
Bu dönem, bebeklerin kendi ses çýkarma organlarý üzerinde, gittikçe artan oranda kontrol kazandýklarý bir dönemdir. Aðlama ayýrt edici hale gelir ve böylece anne-babalar, açlýk, rahatsýzlýk, istek gibi farklý tür aðlamalarý , birbirinden ayýrt etmeye baþlar. Aðlama patlamalarý, giderek daha katlanýlýr ve genellikle daha az sýklýkla oluþmaya baþlar. Bu dönemin sonundan itibaren, bebeklerin çoðu gýðýldama sesleri çýkarmaya baþlar. Bunlar anne-babalar tarafýndan sýklýkla keyif sesleri olarak yorumlanan, ünlü-benzeri (aaa, ooo) ifadelerdir. Bu aþamada birçok bebek kahkaha atmaya da baþlar.

III. Dönem (16-30 Hafta)
Bu dönem sesli oyunlarla karakterize edilir ve ses mekanizmasý üzerinde sürekli kontrol bulunan bir dönemdir. Ünlü sesler bebeðin ses daðarcýðýna girmeye baþlar. Bunlar daha önce gözlenen gýðýldama seslerine eklenebilir. Bu dönemin sonundan itibaren, bebek babýldama olarak adlandýrdýðýmýz ünlü ve ünsüz seslerin birleþiminden oluþan heceleri çýkarmaya baþlar.

IV. Dönem (25-50 Hafta)
Bu dönem, gerçek hece tekrarý aþamasýdýr. Bebek ba ya da ma gibi ünlü ve ünsüz bileþimlerini çýkarýr. Bu dönemin sonundan itibaren bu ünlü-ünsüz bileþimleri, perde ve tonlamasý sýk sýk deðiþen uzun diziler (ba ba ba) halinde tekrarlanýr.

V. Dönem (9-18 Ay)
Çocuðun hece tekrarý gittikçe karmaþýk hale gelir. Ünsüz seslerin sýnýrlarý geniþler. Birçok çocukta jargon ortaya çýkar. Bu, dile çok benzeyen bir ses çýkarma tipidir. Çünkü, buradaki ses ve tonlama, dile oldukça benzer. Baþka bir odadan dinlenirken bebeðin gerçekten konuþtuðu düþünülebilir. Çünkü, bu ses dizileri cümlenin ses özelliklerini taþýr.

V. Dönem gerçek diþ üretimine geçiþi iþaret eder. Bu yaþ, anne-babalarýn, ilk sözcüklerin çýkarýldýðýný saptadýklarý yaþtýr. Bunlar bazen jargon konuþmasý içerisinde duyulur. Sözcükler bazen net olarak çýkarýlýr; fakat daha sonra günlerce ya da haftalarca duyulmaz. Bazý çocuklar, tutarlý bir anlama gelen ve ünlü-ünsüz bileþimleri olan kalýp sözcükler kullanabilir. Örneðin, çocuklardan birisi, isteðini anlatmak için, sözcük yerine geçen na bileþimini kullanabilmektedir

Dönem Form Ýçerik Kullaným
I. dönem
(0-8 hafta) Refleksif aðlama
Yaþamsal solunum
Ses ayýrt etme Biyolojik ve fiziksel gereksinimler Göz temasý
Vücut hareketi
II. dönem
(8-20 hafta) Gýðýldama ve kahkaha atma
Ünlü benzeri sesler
Aðlama daha kontrollü Ayýrt edici aðlama
Açlýk, sýkýntý OyunlarRutinler
III. dönem
(16-30 hafta) Konuþma üzerinde artan kontrol
Uzatýlmýþ ses çýkarma
Babýldama Semantik iþlevlerin baþlamasý Ýletiþim amacý
IV. dönem
(25-50 hafta) Tekrarlanan hece kümeleri
Jargon konuþma
Bazý sözcükler Anlamsal iþlevlerin geniþlemesi Bir ifadenin dile getiriliþi
V. dönem
(9-18 ay) Kalýp sözcükler
Dile geçiþ Aþýrý uzatma
Eksik uzatma Bir özelliðin ifade ediliþi

Stark. (1989). Prespeech segmental feature development. P.Fletcher & M.Garman (Ed.) içinde Language Acquisition (pp.15-32). New York: Cambridge.

Çocuðun Konuþmayý Öðrenmesine Yardýmcý Olacak Ýpuçlarý
Çocuklarýn konuþmayý öðrenmesi çok karmaþýk bir süreçtir. Bu aþamada sizin katkýnýz da çok önemlidir. Bu konuda bazý öneriler verilebilir:

a.. Çocuðunuza konuþmak için zaman ayýrýn. Onun yaptýklarý ya da kendi yaptýklarýnýz hakkýnda sohbet edin.
b.. Onunla konuþurken sýranýzý bekleyin; bir þey söyleyin ve size yanýt vermesine fýrsat tanýyýn.
c.. Günde en az bir saat, onunla yüz-yüze konuþmak için zaman ayýrýn.
d.. Odadaki TV, radyo, video, müzik ve bilgisayar oyunlarý gibi gereksiz seslerin olmadýðý ortamda iletiþimi deneyin.
e.. Az konuþmanýn çocuðunuzun sizinle konuþmasýný zorlaþtýracaðýný unutmayýn.
f.. Konuþurken çocuðunuza bakýn ve size dikkat ettiðinden ve dinlediðinden emin olun.
g.. Çocuðun ifadesinde kullandýðý yanlýþ sözcükleri, "yanlýþ kullandýn" gibi uyarmalar yerine, doðru model olarak, kýsa cümle içinde tekrar etmeniz uygun olacaktýr.
h.. Dilin, iletiþim için gerekli olduðunu ona hissettirin. Ýþaretle ya da nesnenin ismini söylemeye çalýþarak, bir þey istediði zaman; örneðin "Süt mü istiyorsun?" gibi yönergelerle, ona hem uygun konuþma modeli olun hem de istediði nesneyi vererek kendisini ödüllendirin.
i.. Çocuðunuzun her sözcüðü söyleme çabasýný övgü ile pekiþtirin.

Dil ve Konuþma Problemleri
Ne Tipte Olabilir?
Dil geliþiminde neyin normal olabileceði konusunda, çocuktan çocuða çok farklýlýklar olabilir ve çok az çocuk þemamýzdaki aþamalarý gösterir.

Dil ve konuþma problemleri pek çok deðiþik biçimde ortaya çýkar ve çocuklar, bir ya da birkaç problemi eþzamanlý yaþayabilirler. Örneðin; hangi nedenle olursa olsun, gecikmiþ problemi olan bir çocukta, ayný zamanda artikülasyon sorunu da kendini gösterecektir. Aþaðýda çocuklarda en sýk görülen dil ve konuþma problemleri belirtilmiþtir:

a.. Dili anlamaya iliþkin problemler
b.. Dili ifade etmeye iliþkin problemler
c.. Uygun iletiþim kurabilme yeteneðinde iliþkin problemler (edimbilim)
d.. Nörojenik kökenli problemler (yapýsal)
e.. Artikülasyon / Fonolojik problem
f.. Akýcýlýk problemi
g.. Ses bozukluðu.
Ne Zaman Yardým Ýstemeliyim?
Ne zaman yardým isteyeceðiniz konusunda belirgin bir kural yoktur. Eðer endiþeleniyorsanýz doktorunuzla konuþmanýz gerekecektir.

Endiþenizin nedeni þunlar olabilir:

a.. Çocuðunuz seslere tepki vermiyorsa.
b.. Siz ve ailenin diðer üyeleri, çocuðunuzun ne söylediðini anlamýyorsanýz.
c.. Ailenin öyküsünde, bir dil ve konuþma gecikmesi varsa.
d.. Çocuðunuzun dil geliþiminin ve konuþmasýnýn, ayný yaþtaki çocuklara göre belirgin olarak geride olduðunu düþünüyorsanýz.
Gecikmiþ Konuþmanýn Nedenleri
Gecikmiþ konuþmaya; disartri, serebral palsy ve diðer nörojenik bozukluklar gibi nörolojik Down sendromu gibi genetik bir problem neden olabilir. Bilinen bir nedene baðlý olmayan gecikmiþ konuþma, artikülasyon ya da akýcýlýk problemleri de olabilmektedir. Bunlarýn yanýnda, iþitme problemleri de gecikmiþ konuþmaya neden olabilmektedir. Birçok çocuk, orta kulak iltihabýna iliþkin sorunlar yaþayabilir. Ayrýca, çocuðunuz sürekli orta kulak enfeksiyonu çekiyorsa, duymasýnda ciddi sorunlar ortaya çýkabilir. Bu da, konuþma çabasýný olumsuz yönde etkileyecektir.

Bu türden belirtilerin olmasý durumunda, öncelikle bir pediatristin çocuðunuzu görmesi ve gerekirse KBB ve odyoloji muayenesi yapýlmalýdýr. Doktorunuz, çocuðunuza yardým edilmesi gerektiðini düþünüyorsa, genel geliþimiyle spesifik dil ve konuþma özelliklerinin deðerlendirilebileceði, varsa üniversitelerin dil ve konuþma bozukluklarý birimlerine, yoksa çocuk geliþimi, çocuk ruh saðlýðý ya da özel eðitim gibi birimlerine ve özel merkezlere ulaþabilirsiniz. Çok gereksinim duyulmasýna karþýn, ülkemizde konuþma tedavisiyle ilgilenen kiþi sayýsý sýnýrlýdýr. Bu kiþilere ulaþtýktan sonraki aþama, çocuðunuz ve danýþmanlýk aldýðýnýz kiþi ya da birim arasýnda, düzenli bir terapi programý yapmak olacaktýr. Terapinin süresi ve baþarýsý, problemin tipine ve yanýnda eþlik eden diðer geliþimsel-yapýsal sorunlara göre deðiþiklik gösterecektir.

Bu yazý Çoluk Çocuk Aylýk Anne Baba Eðitimci Dergisi Nisan 2001 Sayýsýndan alýnmýþtýr.